Analiza akcji "Wróbliczenie":

Pełna wersja dostępna jest TUTAJ.

Poniżej analiza stanowi niejako rozszerzenie mapy o dodatkowe informacje zbierane w czasie monitoringu, jak również statystyki i wykresy. Uzupełniają ją pozostałe (oddzielne) mapy z serii: analiza porównawcza z Atlasem Warszawy z roku 1990 ( wróble, mazurki) i analiza typów środowiska. Jednocześnie zapraszamy do wyciągania własnych wniosków z opublikowanych danych i dzielenia się nimi z nami. Każda mapa ma zbliżone zasady obsługi i mamy nadzieję, że będą dla Państwa intuicyjne. Kluczem do każdej mapy jest jej legenda. Większość punktów i obszarów może zostać "kliknięta" na mapie, wówczas w lewym dolnym rogu pojawi się okno ze szczegółowymi informacjami. Poszczególne elementy mogą zostać ukryte za pomocą strzałek, aby zwiększyć czytelność mapy (legenda, okno informacji, tytuł, okno analizy). Część danych na mapie pojawia się tylko na pewnym stopniu przybliżenia.

Cel akcji:

Akcja ma dwa podstawowe cele:

1. Objęcie wróbli i mazurków wieloletnim monitoringiem, w celu identyfikacji zagrożeń w utrzymaniu i rozwoju populacji tych gatunków, przede wszystkim w przestrzeni miejskiej. Opracowanie dokumentów dobrych praktyk i walka o wdrażanie ich w życie.
2. Popularyzację tematyki ptaków i włączenie jak największej ilości mieszkańców w obserwacje przyrody i zainteresowanie się życiem i problemami ptaków.

Zasięg akcji, udział obserwatorów:

O odpowiednie nagłośnienie I edycji akcji dbali jej organizatorzy: Psubraty i OTOP, na wielu stronach FB, w grupie dyskusyjnej członków OTOP, w radio i prasie. Informacje o wydarzeniach na portalu Facebook przeczytało ponad 50 tys. osób. Prawie tysiąc osób wyrażało zainteresowanie udziałem. Zebrane dane wskazują, że w akcji wzięło udział 180 osób. Poniższy wykres pokazuje rozkład ilości obserwacji. 30 osób wprowadziło więcej niż 10 obserwacji. Zdecydowana większość, 90 osób, 1-2 obserwacje.

Warszawa została podzielona na 1700 obszarów (powierzchni krajobrazowo-ekologicznych), które docelowo chcemy objąć monitoringiem przez opiekunów obszarów. Udało się objąć monitoringiem wróble i mazurki w 107 z nich, co stanowi 6,3% całości. Uzyskano również niekompletne dane (od obserwatorów podstawowych) z ok. 200 kolejnych obszarów, bez przypisanych opiekunów. Rezerwacji dokonało 61 osób, połowa osób wybrała 1-2 obszary, 6 osób ponad 3 obszary. Liczymy na to, że z każdą kolejną edycją uda się włączyć w akcję więcej osób, szczególnie opiekunów obszarów. W Warszawie mieszka co najmniej kilkaset osób aktywnie zainteresowanych ornitologią i ochroną ptaków. W miarę wzrostu popularności różnych społecznych aktywności, liczymy również na przyrost liczby obserwatorów podstawowych, czyli osób, które chcą po prostu wziąć udział w akcji w dogodnym dla siebie zakresie. W kolejnych edycjach chcemy położyć większy nacisk na dobrą komunikację z opiekunami obszarów, jak również włączyć do akcji szkoły i inne placówki edukacyjne, z dużym wyprzedzeniem rezerwując ich czas i przeprowadzając odpowiednie szkolenia.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że ze względu na relatywnie niewielką ilość zebranych w trakcie akcji danych wszystkie wnioski i analizy, zarówno na mapach jak i na stronie wroble.org są obarczone dużym ryzykiem błędu. Zwiększenie zasięgu akcji w kolejnych latach zwiększy istotność naszych opracowań.

Ciekawostki, statystyki:

• Nadesłano 350zdjęć, zrobiono je przy 32% obserwacji (pełna galeria: https://psubraty.smugmug.com/Psubraty/Wrobliczenie).
• Na obszarach zarezerwowanych przez opiekunów obszarów zarejestrowano średnie zagęszczenie: wróbli = 104 par / km2 (min=0, max=1089, mediana=62), mazurków = 40 par / km2 (min=0, max=242, mediana =24).
• Szczegółowa analiza zagęszczeń w porównaniu z badaniami z 1990 r. znajduje się na dwóch oddzielnych mapach (oddzielnie dla wróbli i mazurków).
• Analiza typów środowiska:

• Wróble zaobserwowano w 1088 (77%) lokalizacjach, mazurki w 580 (41%) lokalizacjach. Oba gatunki jednocześnie wystąpiły w 263 (19%) lokalizacjach.
• Budka lęgowa została zaobserwowana w 264 (24%) lokalizacjach wróbli i 192 (33%) mazurków.
• Karmnik wystąpił w 565 (52%) lokalizacjach wróbli i 323 (56%) mazurków.
• Zaskakujące natomiast jest to, że obecność karmnika i budek lęgowych nie wpływa w oczywisty sposób na liczebność ptaków w danym miejscu. Prawdopodobnie wynika to ze sposobu zbierania danych z obserwacji: część osób wprowadza wiele pojedynczych obserwacji (np. rejestruje je co 10 metrów), a część agreguje np. dla obszaru 100m. W związku z tym wpływ budek i karmników musiałby być badany przestrzennie, np. za pomocą map.

Metodologia, ocena jakości danych

Jednym z potencjalnych problemów monitoringu jest nakładanie się na siebie obserwacji różnych uczestników. Spróbujmy przeanalizować to zagadnienie na wycinku mapy, (okolica placu Dąbrowskiego), dla ułatwienia oznaczając użytkowników różnymi kolorami.

Rys.1. Przykład nakładania się wyników obserwacji

Widzimy obserwacje trzech różnych osób (trzy kolory). Co więcej, pochodzą z dwóch różnych dni. Dla obszarów nie objętych rezerwacjami nie tylko obserwacje z pewnością w jakiejś mierze nakładają się na siebie, ale nieznana jest też powierzchnia badań. Nie wiemy, jaki teren był poddany obserwacjom, a co za tym idzie nie wiemy też, gdzie nie zaobserwowano ptaków. Oznacza to w praktyce brak możliwości wyliczenia statystyk obszarowych. Dane te mogą posłużyć jako źródło ogólnej wiedzy o miejscach występowania ptaków i analizy typów środowiska. Wizualizacja tych punktów na mapie z pewnością jest też atrakcyjna dla autorów obserwacji. Każdy biorący udział we Wróbliczeniu może zobaczyć na mapie okolicę swojego domu, lokalizacje ptaków, ale też zrobione przez siebie zdjęcia.

Podobny problem powstaje na obszarach zarezerwowanych. Obserwacje opiekuna nachodzą się również na te pochodzące od pozostałych osób, które przecież również mogły odwiedzić w czasie spacerów ten obszar. Przykładowa mapa prezentująca ten problem:

Rys.2. Obserwatorzy w obszarach zarezerwowanych

Widzimy tu kilka obszarów. Opiekunem górnych jest osoba oznaczona kolorem zielonym, dolnego - fioletowym. Widzimy też wiele obserwacji osoby oznaczonej kolorem niebieskim. To aktywny "amator". We wszystkich statystykach obszarowych wzięto pod uwagę wyłącznie obserwacje opiekunów obszarów, aby uniknąć powielania tych samych grup ptaków. Przyjęto założenie, że osoba która zarezerwowała obszar przeprowadziła obserwacje odpowiedzialnie i profesjonalnie. Obchodząc cały teren, odpowiednio uważając, aby żadnej grupy ptaków nie policzyć kilkukrotnie.

Poniższy wykres pokazuje strukturę gatunków w obserwacjach opiekunów obszarów i pozostałych osób. Wśród profesjonalnych obserwatorów mazurki obserwowane są nieco częściej, co może sugerować, że część pozostałych obserwatorów w niektórych sytuacjach myli wróble z mazurkami.

Stada mieszane i monogatunkowe:

Większość zaobserwowanych wróbli przebywała w stadzie złożonym z przedstawicieli tylko swojego gatunku. Z kolei w przypadku mazurków proporcje były bardzo wyrównane – prawie połowa przyłączyła się do stada wróbli

Analiza występowania wróbli i mazurków w okolicach budynków pokazuje, że mazurki liczniej pojawiają się w pobliżu domków jednorodzinnych i stąd zasiedlają powoli osiedla niskich i wysokich bloków.

Wnioski końcowe:

Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe spostrzeżenia w kolejnych edycjach Wróbliczenia warto wziąć pod uwagę poniższe postulaty:

• Położenie większego nacisku na rezerwację obszarów, jako metoda pozyskania najlepszych jakościowo danych. Udostępniając odpowiednie narzędzia, materiały szkoleniowe, prowadząc komunikację z opiekunami. Jednocześnie podkreślając, że jeden obszar to 2-3 godziny pracy.
• Opublikowanie przed Wróbliczenie mapy obszarów zarezerwowanych i zachęcanie pozostałych osób do spacerów i obserwacji w obszarach bez rezerwacji.
• Jak tylko to możliwe odejść od anonimowości. Rozważyć jakąś formę identyfikatorów dla opiekunów obszarów.
• Rozważyć sposób zebrania innych typów informacji, które choć trudne do oceny, są kluczowe do analizy środowisk wróbli. Dotyczy to przede wszystkim wieku budynków, daty ostatnich remontów i oceny dostępności miejsc do gniazdowania (otwory wentylacyjne, szpary, szczeliny itp.).
• Naszą strategią przez pierwsze dwie edycje akcji było stworzenie łącznej mapy Warszawy i objęcie monitoringiem jak największej liczby powierzchni, niejako uzupełniając „białe plamy" w czasie II edycji. Przeprowadziliśmy jednak kontrolę, powtarzając monitoring wybranych 6 obszarów: 1317, 1330, 1331, 1339, 1362, 1436 (dzielnica: Wesoła). Weryfikacja była prowadzona przez jednego z najlepszych obserwatorów, tak aby być pewnym wyników. Dodatkowo, wszystkie te obszary cechuje bardzo duża stabilność, wyniki po roku powinny być bardzo zbliżone do tych z I edycji. Tym niemniej liczebność wróbli obniżyła się o 50%, a mazurków o 25%. II edycja przypadła na okres niestabilnej pogody, bardzo silnych wiatrów i nagłego obniżenia temperatury. Inaczej niż w przypadku monitoringów obszarów wiejskich i niezurbanizowanych, pogoda w miastach może mieć wyjątkowo silny wpływ na wyniki monitoringu. Ptaki mogą łatwo znaleźć kryjówkę i przeczekać niekorzystną pogodę. Należy to niewątpliwie uwzględnić w przyszłych planach, dobrym pomysłem może być rozszerzenie terminu akcji np. na przedział 7-10 dni, zapowiadając obserwatorom, aby wybrali na kontrolę dzień z dobrą pogodą.

Pierwsze dwie edycje skłaniają do następujących wniosków:

• Wróble obserwowano głównie w otoczeniu budynków – dużo częściej niż wskazywałyby na to udział terenów zamieszkałych w objętych obserwacją powierzchniach. Były to głównie bloki, z przewagą niskich (do 4 pięter), co może wskazywać, że wróble z pewnych względów wolą tego typu zabudowę.
• Wyraźnie zaobserwowano nieobecność wróbli na nowych osiedlach, np. na terenie Ursynowa. Jednocześnie stare części tej dzielnicy są prawdziwymi bastionami wróbla. Gatunek ten jest silny w miejscach, które skolonizował przed transformacją, z dużą ilością niskiej zieleni, nasłonecznienia, łatwiejszym dostępem do miejsc gniazdowania. W tych rejonach nie zauważono żadnego spadku w stosunku do badań z roku 1990. Populacjom udało się utrzymać mimo zwiększonej obecności krukowatych i kotów.
• Wróbel nie kolonizuje nowych terytoriów. Charakteryzują się o wiele większą gęstością zabudowy i mniejszym dostępem światła. Zieleń jest o wiele młodsza, mniej krzaków i osób tradycyjnie poświęcających czas np. na dokarmianie ptaków. Nowe budynki mają znacznie mniej naturalnych miejsc do gniazdowania. Ten temat wymaga jednak dokładniejszej analizy.
• Zakrzewienia niewątpliwie sprzyjają występowaniu wróbli – aż 71% obserwacji wróbla zrobiono przy krzewach. Dodatkowo w tych miejscach obserwowano większe stada ptaków niż poza nimi. Krzewy mają o wiele mniejszy wpływ na obecność mazurka, który dobrze radzi sobie również w miejscach mniej zurbanizowanych i bardziej zadrzewionych. Jest najliczniejszy w okolicach domków jednorodzinnych.
• W czasie kolejnej edycji warto zwrócić uwagę na miejsca drastycznych zmian w liczebności wróbli od roku 1990, szukając ich przyczyn lepiej poznamy specyfikę gatunku. Może to być np. plac Defilad, który zapewne w wyniku zmiany swojego charakteru (odejście od placu targowego) stał się miejscem o wiele bardziej przyjaznym dla wróbli, które zwiększyły tu swoją obecność 5-krotnie. Odwrotnym przykładem jest teren kampusu SGGW, gdzie doszło do prawdziwej zapaści (kilkukrotny spadek). Przyczyny są nam niestety nieznane.

Na zakończenie warto zauważyć, że o ile analiza poszczególnych cech mogących mieć wpływ na liczebność populacji wróbli nie daje jednoznacnych odpowiedzi, to spojrzenie na te cechy w pewnych blokach pokazuje już wyraźną tendencję. Najwyższa średnia liczebność obserwacji wróbli związana jest z kombinacją trzech cech: niski blok + krzewy + obecność karmnika:

Organizatorzy: